De geboden ruimte voor particulier opdrachtgeverschap blijkt in de praktijk nog steeds beperkt, zeker in het westen van het land en ook in de stedelijke vernieuwing. Ondertussen zijn er wel diverse geslaagde voorbeelden van particulier opdrachtgeverschap te noemen. Het inventarisatieonderzoek uitgevoerd door RIGO i.s.m. de SEV in opdracht van IPSV toont diverse mogelijkheden voor particulier opdrachtgeverschap en ook consumentgericht ontwikkelen binnen de stedelijke vernieuwing. Met name collectief opdrachtgeverschap (een groep particulieren die gezamenlijk als opdrachtgever optreedt) resulteert in betaalbare woningen die op prijs goed met de gangbare bouw kunnen concurreren.
collectief particulier opdrachtgeverschap
Recent voorbeeld, niet IPSV, maar aansprekend in dit opzicht is bijvoorbeeld het project in Casteren voor starters waar de kopers gemiddeld Euro 122.800,- betalen terwijl de gemiddelde marktwaarde ervan is getaxeerd op Euro198.500. De prijs die de ontwikkelaars zouden vragen. Eveneens niet IPSV maar wel interessant is een collectief opdrachtgeverschap project in Nieuw Terbregge (Rotterdam), dat de SEV op kosten-kwaliteit verhouding heeft laten narekenen. Een ander aansprekend IPSV-voorbeeld is ‘de Kersentuin´ in Leidsche Rijn waar bewoners hoge ambities op het gebied van ecologisch bouwen en wonen hebben weten te realiseren. Hiermee is een bijzonder project in Leidsche Rijn tot stand gekomen met een heel eigen karakter.
Collectief opdrachtgeverschap is al lang niet meer het specifieke domein van voormalige krakers (Hotel Bosch in Arnhem; IPSV 2001) en milieu-idealisten (EVA Lanxmeer; IPSV 1999), maar lijkt zich qua deelnemers langzaam te verbreden.
cpo en herstructurering
Ook in de herstructurering zien we dat (juist) collectief opdrachtgeverschap kans van slagen heeft. Zowel bij renovatie (Marinus Rotterdam; IPSV 2001) en bij sloop/nieuwbouw in Haarlem (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap; IPSV 2001). Dit laatste project kenmerkt zich door een collectieve aanpak door eigenaar bewoners met ondersteuning van de gemeente.
vrije kaveluitgifte
Vrije kaveluitgifte in stedelijk gebied met een intensieve bebouwing wordt nog weinig door gemeenten toegepast. Hoge dichtheden en bouwen in rijtjes met ieder een eigen architect en aannemer is dan ook een lastige en kostbare opgave. Met name Amsterdam experimenteert met de uitgifte van relatief kleine kavels met een grote ´bouwenveloppe´. In Amsterdam voldeed zich vervolgens het fenomeen dat de kavels voor de vrijstaande woningen en de rijtjeswoningen aan het water snel werden verkocht. Maar de verkoop van de kavels voor de rijtjeswoningen (grote herenhuizen) in het binnengebied stagneerde. Dit kwam met name door de hoge kavelprijs, die hoger is dan die van de vrije kavels en rijtjeswoningen met uitzicht op het water, vanwege de maximale bouwenvelop. Hoewel de verkoopresultaten van het betreffende project Steigereiland (Amsterdam, IJburg: IPSV 2001) per deelgebied wisselen worden hier wel interessante ervaringen opgedaan. Hoe bijvoorbeeld om te gaan met de onvoorspelbare bouwlogistiek? Vermeldenswaard is dat de nutsvoorzieningen vooruitlopend op de bouw worden gerealiseerd, zodat de woningen perceelsgewijs kunnen worden aangesloten. Een les van eerdere particuliere bouw op Borneo Sporenburg (Oostelijk Havengebied) waar elke keer opnieuw de straat open moest als er een woning afgebouwd was.
renovatie particuliere woningen
Waar het om renovatie van bestaande particuliere woningen gaat kan de overheid het verbeteren en vergroten van woningen stimuleren en faciliteren. In het Haagse project Rustenburg-Oostbroek komt het beoogde samenvoegen van woningen echter moeizaam van de grond. Redenen hiervoor zijn de complexiteit van samenvoeging: zowel financieel (tweede hypotheek), als voor wat betreft vergunningen, maar ook bouwtechnisch en qua organisatie rond de bouwkundige aanpassingen blijkt het lastig. Omtrent dakopbouw zijn er welstandscriteria opgesteld die het karakteristieke van de Berlage-wijk moeten helpen behouden. Het proces om deze criteria op te stellen en te laten goedkeuren door de gemeente nam eveneens veel tijd in beslag, waardoor bewoners hun opbouwplannen tijdelijk in de diepvries moesten leggen.
specifieke doelgroepen
Een speciale tak van sport zijn projecten gericht op specifieke doelgroepen, zoals bijvoorbeeld ´Mi Akoma di Color´ in Amsterdam Zuidoost (IPSV 2002), dat specifiek aan woonwensen van de diverse Bijlmerbewoners tegemoet wil komen. Het project is feitelijk geen particulier opdrachtgeverschap volgens de definitie van het ministerie van VROM, omdat er geen sprake is van volledige juridische zeggenschap en verantwoordelijkheid van de burger, of een groep burgers, over gebruik van de grond, ontwerp en bouw van de woning. Het project wordt getrokken door de Amsterdamse corporatie Delta Forte (voorheen Patrimonium). Belangrijk is hierbij wel dat de corporatie de betrokken bewoners alle ruimte en vrijheid biedt om als opdrachtgever voor hun eigen woning op te treden. De corporatie gaat hier heel ver in en ervaart het project als zeer belangrijk en inspirerend. Ze krijgen voor het eerst een kijkje in de denk- en belevingswereld van hun huurders.
mge-constructie
Een ander project is ´Biz Botuluyuz´ in Rotterdam, dat inmiddels wordt getrokken door de corporatie ComWonen en waar een MGE constructie wordt beoogd. De oorspronkelijke opzet met collectief opdrachtgeverschap voor Turkse buurtbewoners is hiermee komen te vervallen.
Debet hieraan is dat er vanaf het begin geen sprake was van pure zelforganisatie. Open vraag blijft hoe zinvol het is om voor specifieke doelgroepen projecten te ontwikkelen, zeker als voldoende zelforganisatie ontbreekt. De voortgang in Amsterdam Zuidoost, dat zich overigens een diversiteit aan (woon)culturen richt, zal hierover ongetwijfeld meer inzicht kunnen verschaffen. Dan zal blijken in hoeverre verschillende culturele achtergronden in de praktijk leiden tot uiteenlopende woonvormen.
